متون دینی، متون ادبی ویژه ای هستند و برای تاثیر بر مخاطب، از اسلوب خاص و ساختار زبانی شعر گونه بهره می گیرند. قرآن کریم به مثابه یک متن ادبی، در شیوه بیان سازوکارهای زبان ادبی را به کار بسته است. یکی از این سازوکارها تصویر هنری است که مقاله حاضر به مولفه های آن در قرآن می پردازد. تصویر هنری یعنی ایجاد هماهنگی و تناسب میان اندیشه و سبک یا زبان و احساس، تصویر موجب تبیین یک مفهوم ذهن یا انتزاعی برای مخاطب می گردد. تصویر یکی از مهم ترین روابط در واژگان متن است.

بیان هنرمندانه اجتماع نقیضین، در معنای ترکیب هنری پارادیم های متضاد یکی از مبانی زیبایی شناسی شعر است. این موضوع ریشه در زبان قرآن، ادعیه و شطحیات قدمای مشایخ صوفیه دارد و یکی از ویژگی های عام زبان عرفانی است که از نثر صوفیه به شعر صوفیه راه پیدا کرده است. از میان شاعران عارف، حافظ (وفات: 792 ه. ق) یکی از کسانی است که از این شیوه در شعر خود بهره زیادی برده است. بررسی غزلیات حافظ نشان می دهد که بسامد این هنرسازه در شعر او، نسبتا بالاست؛ زیرا این شاعر سعی کرده در بیشتر موارد، با قراردادن هر چیزی در برابر ضد آن، تصویری هنری ارایه کند-تصویری که غالبا متناقض نماست. از آنجا که این موضوع با همه اهمیتی که دارد تا کنون به صورت اخص در غزلیات حافظ بررسی نشده، نگارنده کوشیده است تا آن را در قالب این مقاله، با روش تحلیل محتوا (رویکرد تحلیلی توصیفی) بررسی کند. در این بررسی مشخص شده است که تصویر هنری اجتماع نقیضین یکی از ویژگی های زبانی-محتوایی شعر حافظ است و حافظ در 48 بیت، از این شیوه برای بیان مفاهیم مذهبی، در 45 بیت، برای بیان موضوع های عارفانه، در 24 بیت، برای بیان مفاهیم عاشقانه و در 15 بیت برای بیان مباحث کلامی استفاده کرده و در اغلب موارد، تصاویر متناقض نما (پارادوکسیکال) به صورت گزاره (جمله) بیان شده اند. درباره علل استفاده حافظ از این شیوه بیانی، می توان گفت که بیان هنرمندانه تناقض های موجود در عالم، یکی از ویژگی های زبان عرفانی است و حافظ به عنوان شاعری عارف، چون برای این عالم و زیبایی های آن در کنار آن عالم، اصالت قایل است، تناقضی در کلام او آشکار شده است؛ وانگهی، در روزگار حافظ به دلیل تعصبات مذهبی، ریا و تظاهر زیاد شده و به دنبال آن تناقض عجیبی بین دل و رفتار حکومت و مردم به وجود آمده و حافظ با بهره گیری از این شیوه بیانی، خواسته است تا بخشی از تناقض های حاکم بر رفتار جامعه عصر خود را نیز باز نماید.

تصویرسازی هنری ازجمله روش های زیبایی سازی یک اثر ادبی است. قصه های متنوع و گسترده قرآن کریم از اعجاز بیانی و زیبایی خاصی برخوردارند. داستان های قرآن، هنر و زیبایی را تعریف نمی کنند تا انسان را در وادی بحث های نظری زیبایی شناختی حیران و سرگردان رها کنند بلکه زیبایی واقعی را نشان می دهند و چشم و دل زیبا بین و جان های پاک را به تماشا فرا می خوانند. حوادث داستان حضرت آدم که متضمن آموزه های دینی – تربیتی است در هفت سوره قرآن دکر شده است و با حرکتی رو به جلو از رابطه علی و معلولی برخوردار است.پژوهش حاضر با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی در نظر دارد ویژگی های هنری داستان حضرت آدم را از طریق پرداختن به جلوه ها و تصویرهای هنری و عناصر ساختاری آن بررسی و تحلیل کند تا از این طریق روشن گردد که تخیل حسی و پدیده تجسم امور در داستان های قرآن از جمله داستان حضرت آدم، نقش زیادی در زیبایی هنری آن داستان ایفا می کند و هماهنگی زیبایی بیان با زیبایی تصویر در راستای اهداف سامیه قرآن، سرشار از زمینه های مختلف تاثیر است.

این مقاله در پی آن است که مفهوم تصویر را از منظر ناقدان قدیم مورد بررسی قرار دهد و نشان دهد که چگونه بلاغت قدیم در چارچوب درک جزئی از مفهوم تصویر و تمرکز بر جانب شکل، بدون پرداختن جدی به محتوا در نتیجه عواملی چند متوقف ماند. هر چند در این راستا عبدالقاهر جرجانی سرآمد قدماست و تلاش هایی گسترده تر داشت. اما پس از وی، دانش بلاغت تحولی شایسته نیافت. افزون بر این در این مقاله تلاش بر آن است که نشان داده شود چرا بلاغت قدیم نتوانست خود را از جزئی نگری در تصویر رها کند و وارد عرصه نگاه ساختاری به تصویر شود. آنجا که چگونگی ارتباط تصاویر بلاغی جزئی با هم در تصویر کلی ساختار و چگونگی ارتباط این تصویر کلی با آنها و همچنین کیفیت ارتباط محتوا با این تصاویر، مورد کنکاش قرار می گیرد. هرچند عبد القاهر تلاش هایی ابتدایی در این زمینه داشت که نسبت به زمان خود بسیار پیشروتر بود، اما پس از وی، چنین مباحثی دنبال نگردید. حتی برخی از بلاغیان نظرات او را محدودتر کردند و از ارزش آن کاستند.روش تحقیق در این پژوهش، بررسی دیدگاه های بلاغیان برجسته در عرصه بلاغت سنتی است. تا از این رهگذر خط مشی بلاغت سنتی آشکار گردد. ضرورت این پژوهش در آن است که کمبودهای بلاغت سنتی را نمایان می سازد و در پی آن مشخص می گردد که در پژوهش های کاربردی تکیه بر بلاغت سنتی کفایت نمی کند. و باید افزون بر آن از نظریات جدید در عرصه بلاغت نیز بهره گرفت.

شعر اعتراض، نشان پویایی اندیشه جامعه است و شاعر با دیدن ناهنجاری ها، اصلاح گرانه لب به اعتراض می گشاید. او برای به تصویر کشیدن اندیشه و احساس خود از تخییل و تصویر بهره می جوید. تصویر اساس شعر است و بررسی تصویرپردازی ها و کارکردهای آن، مقدمه شناخت اندیشه شاعر است. قیصر امین پور شاعر انقلابی و آرمان گرا، از آن دسته هنرمندانی است که از تمامی ظرفیت های بلاغی برای تعالی بخشی به اندیشه های اعتراضی خود بهره جسته است. برای شناخت اندیشه های امین پور، بررسی جنبه های گوناگون اشعار او ضروری است و یکی از اساسی ترین رویکردها در مسیر نقد اندیشه وی، تحلیل تصاویر اشعار اعتراضی اوست. در این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی و با رویکرد کمی، تعدادی از اشعار اعتراضی قیصر از مجموعه کامل اشعار وی به شیوه نقد بلاغی و با تمرکز بر تحلیل «تصاویر در اشعار اعتراضی شاعر»، بررسی و مشخص شد که عناصر نماد، کنایه، تشبیه، تشخیص، استعاره و مجاز به ترتیب پرکاربردترین شگردهای بیانی قیصر در مسیر ابلاغ پیام اعتراضی شعرهای او هستند.

تصویر پردازی که تجلی اندیشه و احساسات درونی شاعر است، در نقد ادبی، جایگاه ویژه ای دارد و آن از ارکان اصلی یک اثر ادبی است. تصاویر ادبی در عصر عباسی از جایگاه والایی برخوردار بوده، زیرا اشعار، از تصاویر ادبی زنده و پویایی که با حیات عصر پیوند خورده بود، سرشار است. حسین بن ضحاک، ملقّب به خلیع، از شعرای ایرانی تبار و عربی سرای عصر عباسی اول بود که به تأسی از فرهنگ ایران باستان و یونان، توانست با استفاده از تصاویر بدیع به ابداع در شیوه بیان بپردازد. این ابداعات که از گستردگی خیال و احساس عمیق و تراکم تصویری برخوردار است، حضور بارزی در تصویر پردازی های شاعر دارد. در پژوهش حاضر به روش توصیفی و تحلیلی، بلاغت تصویر در خمریات حسین بن ضحاک مورد بررسی قرار گرفته است، نتایج پژوهش حاکی از آن است که حسین بن ضحاک با استفاده از تصاویری مانند: استعاره، تشبیه و تشخیص که نقش بارزی در تصویرآفرینی های شعری او دارند، توانسته با نوآوری و بهره گیری از جنبه های بصری و وهمی و با استفاده از طبیعت جامد و متحرک، تصاویر زنده و پویایی از خمر ارائه نماید و بی آنکه به تکلف و تصنع بگراید، احساسات حقیقی خود را به مخاطب منتقل نماید. گویی که خمر در شعر شاعر، تصویری از زندگی و زندگی چیزی جز خمر نیست، در حقیقت خمر، تصویری از آغاز بی انتها در شعر شاعر است که به معنویات و نورالأنوار ختم می شود، ویژگی بارزی که در شعر شعرای دیگر چندان مشهود نیست؛ زیرا تصاویر خمری در اشعار شعرای عباسی بیشتر به محسوسات و لذت و کام جویی حاصل از آن خلاصه شده است و از حقایق روحانی و ماورایی تهی است. بنابراین با توجه به اینکه حسین بن ضحاک به دقت و با نوآوری در بیان شعری، توانسته نقش آفرینی کند و خمر را با جلوه های معنوی و روحانی پیوند بزند و تصاویر ادبی متفاوتی را خلق نماید، قابل توجه است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

پیدایی تصویر خورشید در هنر ایران سابقه ای طولانی دارد. بنا به کارکردهای فرهنگی-آئینی، نقش کردن تصویر خورشید روی آثار هنری و اشیاء و ابنیه مانند بسیاری نقش های دیگر همواره مرسوم بوده است. در این میان، نمود جنسیت در این تصویر درحالی که کمتر عناصر تصویری دیگر در هنر ایران واجد جنسیت بوده اند، وضعیت متفاوت و مسئله مندی برای به تصویر کشیدن نقش خورشید قلمداد شده و ابهام برانگیز است. به گواه آثار هنری موجود در موزه ها و مجموعه های هنری، پیش از دورۀ قاجار نیز خورشید با چهره ای زنانه به تصویر کشیده می شد، اما تعدد تصویرگری آن بدین شکل، به ویژه در این دوره به اندازه ای است که اصطلاح «خورشید خانم» برای آن متداول شده و این نقش را تبدیل به گفتمانی تصویری-فرهنگی می کند. اهمیت این گفتمان هنری موجب شده تا این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش انجام شود که، این نقش از چه تاریخی در هنر ایران ظاهر شده است. هدف این پژوهش، تعیین نقطۀ پیدایی یا مبدأ نقش و بازشناسی صورت بندی های گفتمانی پیرامون آن است. داده های موردنیاز از منابع نوشتاری کتابخانه ای و منابع تصویری موجود در موزه ها گردآوری شده و پژوهش به شیوۀ تاریخی-تحلیلی و با رویکرد دیرینه شناسی فوکو انجام شده است. نتایج نشان می دهد نقش نوع-گونۀ خورشید با جنسیت زنانه در هنر ایران و فرهنگ های همجوار، به تصویر الهه گان و اساطیر مؤنث پیوند خورده و به طور مشخص می تواند گفتمان تحول یافتۀ نقش مایۀ خدا-بانوی مادر را تداعی کند.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

سوره های صف و جمعه، چهارمین و پنجمین سوره از سور هفتگانه مسبحات است. از میان هفت سوره مسبحات، تنها همین دو سوره تتابع داشته اند. این دو سوره به لحاظ محتوایی دارای مضامین مانوس و مشترک زیادی است که می توان آن ها را وجه اصلی ارتباط این دو سوره تلقی کرد و معارف مطرح شده را بر محور کلی عدم سرپیچی از دستورات خداوند و عتاب مومنان در هنگام سرپیچی، استوار دانست. تصویر سازی هنری و موسیقی کلام که ابزارهای دیگر ارتباط هستند در خدمت متن بوده و در این دو سوره از عناصر مشترک تصویر هنری و موسیقی کلام استفاده شده است. در پژوهش حاضر به این نکته پرداخته شده که به طورقطع، موضوع واحد در ارتباط ارگانیک دو سوره، نقش اصلی را بر عهده دارد و نمی توان گفت که ارتباط ارگانیک میان دو سوره از توقیفی بودن ترتیب سوره ها حکایت دارد.